Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ

Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ

Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ

06/10/2019 09:50

Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ, 6 Ekim 1926'da Kayseri'de açıldı.
BU HABERİ
PAYLAŞ

Savunma sanayii sektöründe ve özellikle havacılık alanında atağa geçen, kendi milli savaş uçağını üretmek için düğmeye basan Türkiye'nin, birçok alanda olduğu gibi savunma sanayii alanında da geçmişi acı hikayeler ile dolu.

Önüne çıkan engeller nedeniyle Türkiye'nin savunma sanayii tarihinde acı bir hikaye olarak yerini alan fabrikalardan birisi de 6 Ekim 1926'da açılan Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ.

Türkiye'yi havacılık alanında dünyanın öncü ülkelerinden biri yapacak iken, çeşitli nedenlerden dolayı kapatılan TOMTAŞ'ın hikayesi:

Birinci Dünya Savaşı’ndan İttifak Devletleri yenilgiyle çıktıktan sonra galip İtilaf Devletleri, özellikle Almanya ve Osmanlı Devleti ile ağır şartları olan anlaşmalar imzaladılar. Almanya ile imzalanan Versay Antlaşması ile Almanya’nın uçak ve harp sanayiinde çok keskin sınırlamalara gidildi. Bu yüzden ülke içinde faaliyet gösteremeyen Alman firmaları başka ülkelerde fabrika açma arayışına girdiler.

Osmanlı Devleti ile imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’nda ise hudutların korunması ve iç asayişin temini dışında Osmanlı ordusunun derhal terhis edilmesi kararlaştırıldı, böylece Osmanlı’nın harp sanayisinden mahrum olması istendi. Fakat Türk milleti bu ağır şartları kabul etmeyerek Milli Mücadele’yi başlattı ve kısa sürede yeniden atağa geçti.

Savunma sanayiine önem veren Türkiye Cumhuriyeti'nin, önemle üzerinde durduğu konulardan biri de hava harp sanayisi idi.

Versay Antlaşması ile ülkesinde harp sanayisini geliştiremeyen Alman firmalarının başka ülkelerde fabrika açma arayışı ile genç Cumhuriyet’in kendi harp sanayisini geliştirme arzusu sonucunda TOMTAŞ doğdu.

16 Şubat 1925'te Türk Tayyare Cemiyetinin kuruluşundan sonra Kayseri’de bir uçak fabrikasının kurulması için hazırlıklar başladı. Berlin Büyükelçisi Kemalleddin Sami Paşa, Almanya’da bu konuda Türkiye’ye yardımı dokunabilecek firmaları araştırdı. Araştırdığı firmalar arasında Junkers Tayyare Fabrikası da bulunuyordu.

15 Ağustos 1925 tarihinde Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu

Kemalleddin Sami Paşa’nın sunduğu raporu inceleyen Türk hükümeti Bakanlar Kurulu kararı ile Junkers Firması ile Türk Anonim Şirketi’nin kurulmasına onay verdi. 

15 Ağustos 1925 tarihinde de bir anlaşma imzalanarak, Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu. Şirketin diğer ortağı ise Türk Tayyare Cemiyeti oldu. 3.5 milyon TL sermayeli şirketin masrafların ortaklar tarafından eşit bir şekilde karşılanması kararlaştırıldı.

Şirket hisselerinin yüzde 51’i T.C. Milli Savunma Bakanlığına ait olduğu için merkezi Ankara’da olan TOMTAŞ’ın başına Refik Koraltan getirildi. Varılan anlaşmaya göre küçük çaplı uçakların onarımı için Eskişehir’de atölye kurulacak, Kayseri’de kurulacak fabrikada Junkers uçaklarının büyük çaplı onarımı yapılacak, daha sonra burada uçak üretimine geçilecek, üretime geçilinceye kadar tüm uçak parçaları Almanya’dan getirilecek, üretime geçildikten sonra gerekli olan demir ve alüminyum ortak açılacak işletmelerle Türkiye’den sağlanacaktı.

Fabrikanın yılda 250 uçak üretmesi hedefleniyordu. İlk etapta üretilecek uçaklar ise Junkers A 20 ile Junkers F-13 Limosine olacaktı.

6 Ekim 1926 TOMTAŞ uçak fabrikası açıldı.

6 Ekim 1926 tarihine gelindiğinde düzenlenen bir devlet töreni ile TOMTAŞ uçak fabrikası açıldı.

TOMTAŞ’ta 1926 yılında ilk olarak Junkers A-20’lerin montajı yapıldı. 1927 yılının sonuna kadar ise 30 adet Junkers A-20’nin, 3 adet Junkers F-13’ün üretimi gerçekleştirildi.

TOMTAŞ’ta üretimler sürerken Alman ortak Junkers ile ilgili birtakım sıkıntılar baş göstermeye başladı. Çünkü Junkers o sıralarda ekonomik sorunlar yaşıyordu.

Alman firmanın içinde bulunduğu mali zorluklar anlaşmanın sona ermesine neden oldu. Junkers Türkiye’ye verdiği taahhütleri yerine getirmedi. Junkers ile patent ve uçak testleri konularında da anlaşmazlık yaşanıyordu. Alman hükümeti de iflasın eşiğine gelen firmadan desteklerini çekmişti.

Bununla beraber Türk Hava Kuvvetlerine uçak satan Fransa’nın, fabrikanın kapanması için Alman firmasına yaptığı baskılar da söz konusuydu.

Junkers de Türk hükümetinin gerekli sermaye ödemelerini yapmadığını iddia ediyordu. Fabrikada çalışan Türk ve Alman personel arasındaki özellikle maaş farkından dolayı yaşanan problemler de faaliyetleri olumsuz manada etkiliyordu.

Tüm bu sebepler yüzünden 28 Haziran 1928’de ortaklığa son verilerek üretim durduruldu. Junkers firması 520.000 karşılığında hisselerini Türk Tayyare Cemiyetine devretti.

27 Ekim 1928’de de TOMTAŞ’ın resmen iflası açıklandı. Türk Tayyare Cemiyeti, 1930 yılında hisselerini Milli Savunma Bakanlığına devretti. Ayrıca bu süreçte konu mahkemeye de taşında ve Junkers’e tazminat ödenmesine hükmedildi.

Milli Savunma Bakanlığına devrinden sonra bir süre bakım-onarım faaliyetlerine devam eden fabrika 1932 yılında Kayseri Uçak Fabrikası ismini aldı.

Uçak üretimi yapan Kayseri Uçak Fabrikası 1940’lı yıllarda Marshall Yardımı’nın da etkisiyle önce üretimi durdurdu, 1950’de Kayseri Hava İkmal ve Bakım Merkezi haline geldi.