Türkiye'nin ilk milli turbodizel havacılık motoru TEI-PD170

TUSAŞ Motor Sanayii AŞ'nin (TEI) dergisi “TEI Post"un son sayısında (135) kapak konusunda, 27 Aralık 2018 tarihinde, ANKA platformu ile ilk uçuşunu başarıyla gerçekleştiren turbodizel havacılık motoru TEI-PD170 yer alıyor.

TEI Post dergisinin son sayısına, mobil uygulamamızın dergi bölümünden ulaşabilirsiniz.

TEI Post'un son sayısında TEI-PD170 hakkında yer alan yazı:

Türkiye'nin ilk milli turbodizel havacılık motoru TEI-PD170

TEI’de 2009 yılında temeli atılan pistonlu motor projeleri kapsamında ortaya çıkan, yazılım ve donanım tasarımı da dâhil olmak üzere yerli ve millî ilk motor olan TEI-PD170 için 27 Aralık 2012 tarihinde TEI ve Savunma Sanayii Başkanlığı arasında “Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi” adı altında bir sözleşme imzalanarak, resmi çalışmalar 2013 yılının Ocak ayında başlatıldı.

Süreç içerisinde, hedef uçak ANKA’nın ihtiyaçları ve TEI’nin imkânları göz önünde bulundurularak, gereksinimlerde değişiklik gerçekleştirildi ve mevcut 155 HP yerine 170 HP güç gerekliliği getirildi.

TEI, öncesinden motorun ana sistemlerinde 200 HP’den fazla gücü destekleyecek tasarım kararları aldığı için, ANKA’nın ve olası diğer platformların o günkü ve gelecekteki ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir ürün ortaya çıkarma yoluna girmişti. Tasarım faaliyetlerinin ardından, üretim ve montaj sürecine geçildi.

TEI’nin hemen hemen tüm birimlerinin emeği bulunan TEIPD170, 2017 yılının Ocak ayında ilk defa çalıştırıldı.

TEI-PD170 motorunun, ilk çalıştırmadan birkaç gün sonra tam gücü verecek duruma getirilmesiyle çalışan ürün üzerindeki olgunlaştırma faaliyetleri başlamış oldu. İlk motor çalıştırmadan sonra, dört prototip daha üretilip, yüksek kabiliyetli test altyapısının tamamı faal hale getirildi.

2017 yılının Ağustos ayındaki proje toplantısında, projenin kabulüne kadarki sürecin kapsamında olmamasına rağmen, ANKA üzerinde uçuş planlanmasına yönelik bir talimat, SSB tarafından TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayiine aktarıldı. Bunun üzerine bir motor 2017 yılının Kasım ayında Türk Havacılık ve Uzay Sanayiine teslim edildi.

Teslimat sonrasında uçuşa elverişlilik için Türk Havacılık ve Uzay Sanayii ile birçok defa bir araya gelindi. Bu süreçte birçok doküman hazırlanıp, riskler birlikte değerlendirildi.

Motorda hem mekanik hem de yazılımsal güncellemeler gerçekleştirildi. Ek olarak, uçağın da yeni bir motora uygun hale getirilebilmesi için yoğun bir entegrasyon faaliyeti yürütüldü ve Ağustos 2018’de, TEI personelinin katılımıyla TEI-PD170 ilk defa ANKA üzerindeki yerini aldı. Böylece ANKA yerli bir motor ile uçma yoluna girdi.

Uçak üzerinde motor çalıştırma faaliyetleri sürerken, TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tarafından ilave güncellemeler gerçekleştirildi. Yoğun çalışmalar sonucunda, Kasım ayında ANKA’nın TEI-PD170 ile yerde hareket etme süreci başlatıldı. İlk testlerde zorluklar yaşansa da bütün sorunlar hızlı çözümlerle aşıldı. Bu zaman zarfında TEI’de devam etmekte olan kalibrasyon ve test faaliyetleri ile motorların toplam çalışma süresi, 4000 saati geçti.

26 Aralık 2018 tarihinde, uçak başında fiziksel kontroller gerçekleştirildi ve ilk uçuş için onay verildi. Sözleşmenin imzalandığı 27 Aralık 2012 tarihinin 6’ncı yıldönümü olan, 27 Aralık 2018 sabahı uçuş öncesi brifingi başladığında hem TEI, hem de Türk Havacılık ve Uzay Sanayii çalışanlarının heyecanı gizlenemeyecek kadar büyüktü.

Brifing sonrasında uçak, çalışır vaziyetteki motor ile pist başına geldiğinde, parametrelerin bulunduğu ekran başındaki TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii personeli, yer kontrol istasyonundaki pilotlar ile TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii personeli, VIP salonundaki yetkililer ve uçağı canlı yayında Eskişehir’den izleyen TEI ailesi sessiz bir bekleyiş içindeydi. Komut verildikten saniyeler sonra, uçak yerde yaklaşık 130 km/h hıza ulaşarak havalandı ve tekerlekleri yerden kesildi. 8 dakikaya yakın süren uçuş sonrasında iniş güvenli bir şekilde gerçekleşti ve tüm heyecan yerini mutluluğa bıraktı.

2019 yılı ilk yarısına ikinci ve üçüncü uçuş testlerini beklerken biliyoruz ki bu başarı bir son değil, TEI-PD170 ile yeni mücadeleleri karşımıza çıkarak olan bir başlangıç olacaktır.

TEI PD-170 İnsansız Hava Aracı (İHA) Motoru

TEI Programlar Direktörü Ahmet Kain, 2019'un Haziran ayında TEI-PD170 hakkında Savunma Sanayii Dergilik'e şunları söylemişti:

"PD-170, 4 silindirli turbodizel havacılık motoru. İnsansız hava araçlarına güç veren, gayet yakıt sarfiyatı düşük ve güç olarak da sınıfında bir üst sınıfta faaliyet gösterebilecek kapasitede bir motorumuz. Şu an projemiz tüm hızıyla devam ediyor, bütün yer testlerini tamamlamış bulunmaktayız, aşınma ve dayanım testlerine devam ediyoruz. Ayrıca TUSAŞ Havacılık ile birlikte uçuş testlerine de başladık. 15 bin fit irtifaya kadar da motorumuzu test ettik. Gayet başarılı bir şekilde geçti. Önümüzdeki aylarda 30 bin fite kadar çıkıp bu motorumuzun sertifikasyon sürecinde ilerlemeye devam etmeyi planlıyoruz. Uçuş testi için bu motorumuz Anka platformuna katıldı. Uçuş testine Anka platformuyla başladı. Daha ileride de diğer insansız hava araçları platformlarına takılma kabiliyeti var. Bunun içine Aksungur da dahil; TAI’nin üretmiş olduğu. Aksungur platformu veya Baykar’ın ürettiği Akıncı’nın taşıyıcı yükü az olan uçak platformunda da kullanılabilecek bir motor. Ayrıca uluslararası ülkeler içinde böyle bir imkanımız var, bu motoru satmak için. Diğer insansız hava araçlarında da kullanılabilir veya ticari olarak da kullanma kapasitesinin, biz yüksek olduğunu düşünüyoruz. Bunun için gerekli onaylar ve sertifikasyonlar alınması gerekiyor. Bunlarla da ilgili bir çalışma başlatmayı planlıyoruz."