Tünel tespitinde kullanılan yöntemler ve Yer Altı Görüntüleme Cihazı (YGC)

J.Kd.Yzb. Murat Bozdoğan,  terörle mücadele harekâtı kapsamında icra edilen operasyonlarda sığınak, mağara ve depoların bulunmasını sağlayan Jandarma Yer Altı Görüntüleme Cihazlarını ve tünel tespitinde kullanılan yöntemleri Jandarma Dergisi için ele aldı

TÜNEL TESPİTİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER VE YER ALTI GÖRÜNTÜLEME CİHAZI (YGC)

Tünel ve mağaralar güvenliğin veya yaşamın sürdürülebilmesi maksadıyla kullanılan doğada kendiliğinden oluşmuş veya insan kaynağıyla inşa edilmiş boşluklardır. Bu yapılarla, ister doğal ister yapay olarak inşa edilmiş bu yapılarla meskun mahal veya kırsal bölgelerde karşlaşılabilir. Genel olarak bu ortamlar; hem kırsalda hem de meskûn mahallerde yatay veya dikey şekillerde, çoklu seviyelerde, kısıtlı geçiş imkânlarında ve kilometrelerce uzunlukta olabilmektedir.

Mağara/tüneller birden fazla giriş ve çıkış noktasına, birden fazla artere ve seviyeye sahip olabilir. Bir mağara/tünelin tespiti, tünelin bir bölümünün veya giriş noktasının tespit edilmesi, aslında bir tünelin var olduğunun kanıtlanmasıdır. Keşfi ise bir tünelin varlığından şüphelenildiğinde tünelin rotasını belirleme ve kaydetme eylemidir.

Mağara/tünel tespit ve keşif safhaları karmaşık ve teknolojinin tek başına başarılı sonuçlar elde etmek için yeterince verimli olmadığı bir durum olsa da mağara/tünel operasyonlarını ele alırken, mevcut seçeneklerin tümünü anlamak ve en optimal yöntemleri seçmek gerekir.

Günümüzde mağara/tünel tespiti ve haritalama alanında kullanılan ve geliştirilmekte olan çeşitli teknolojiler bulunmaktadır. Tünel ve boşlukların tespiti için kullanılan bu teknolojilerin çoğu özel sektör tarafından geliştirilmiştir. Tünel tespiti için yer altı araştırmalarında etkin bir yöntem olan jeofiziksel yöntemler de kullanılmaktadır. Bu yöntemler aşağıda sunulmuştur.

Yüzey Dalgası Araştırmaları

Depremlerde merkezden dünya yüzeyine yayılan dalgalar yüzey dalgaları olarak bilinir. Tünel tespitine yönelik Proton Presesyon Manyetometresi/ Gradyometresi kullanılarak yapılan manyetik yüzey araştırmalarında, elde edilen manyetik veriler, tünel ile ilgili kayda değer bir anomali (normal olmayan, sıra dışı ve farklı değerler) sağlamamıştır.

Kuyu Manyetik Araştırmaları

Manyetik araştırma, petrol aramalarında tortul havzaların tanımlanmasına yarayan taban yapıların derinliklerinin saptanmasında kullanılır. Gravitedeki yoğunluk farkından, sismikteki hız farkından ileri gelen anomaliler, manyetik ile beraber kullanıldığında bölge hakkında ayrıntılı bilgi elde edilebilir. MAB-51 B fluxgate manyetik gradyometresi kullanılarak yapılan araştırmada, manyetik detektörün tünel derinliğinde güçlü bir anomali üretmesi için, muhtemel malzemelere yakın geçmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

Çok Düşük Frekanslı (VLF) ve Zaman Alanı Elektromanyetik Araştırmalar

Çok düşük frekanslı (Very Low Frequency; VLF) yöntem ile dünya çapında askeri iletişim için kurulan güçlü radyo dalgaları yayan vericiler kullanır. Bu vericiler, binlerce mil uzaklıktaki iletken maddeleri etkileyecek kadar güçlü bir elektrik alan üretir. VLF ile yapılan araştırmalarda tünel tespitine yönelik önemli anomaliler elde edilmiştir. VLF yönteminin dezavantajı bataklık kenarları, dereler ve topoğrafik yükseltiler nedeniyle elde edilen istenmeyen anomalilerin de verilere karışmasıdır.

İndüklenen Kutuplaşma (IP) ve Özdirenç Araştırmaları

IP Yöntemi, baz metal ve altın arama faaliyetlerinde birincil jeofizik yöntemlerin başında gelir. Elektrik özdirenç ise maden, yer altı suyu, yatay ve düşey süreksizlikler, su içeren katmanlar, yeraltındaki boşluklar ve temel kaya derinliğinin saptanmasında hızlı ve ekonomik olarak uygulanabilen bir Jeofizik yöntemdir. IP ve özdirenç araştırmaları, tünel üzerinde belirgin ve kayda değer olmayan, ancak belirgin bir anomaliye daha ayrıntılı yöntemlerle ulaşılabileceğini göstermiştir.

Sismik Araştırmalar

Sismik yöntemler, yapay olarak oluşturulan sismik (ses) dalgalar ile yer yapısını araştırmada kullanılır. Bu yöntemde kullanılan sismik tomografi cihazı ile farklı verici ve alıcı antenlerden ölçümler alınmıştır. 7,5-15 m arasında değişen genişlikte tünel boyunca sismik tarama yapılmıştır. Çalışma sonucunda jeolojik farklılıklardan meydana gelen sınırlamalara rağmen sismik tomografi başarılı bir şekilde ortaya çıkmış ve tünelin yeri tespit edilmiştir.

Yer Altı Radarı (GPR), Akustik ve Elektromanyetik Araştırmalar

Yere nüfuz eden radar (GPR), yakın yüzey araştırmalar için kullanılan yüksek frekanslı elektromanyetik jeofizik yöntemdir. Yer içinde ilerleyen dalgalar anomali verecek herhangi bir nesne ile karşılaştıklarında, yansıma veya saçılmaya uğrayarak tekrar yukarı çıkarlar ve yüzeydeki alıcı anten, kontrol ünitesi ve kayıt birimi yardımı ile zamanın bir fonksiyonu olarak kayıt edilirler. Son yıllarda çok yaygın olarak arkeolojik çalışmalarda tapınak, mezar, duvar, temel ve benzeri tarihi kalıntıların bulunmasında metalik cisim arama çalışmalarında, yer altında gömülü boru, boru hattı, su veya akaryakıt tankı ve eski endüstriyel atık alanlarının tespitlerinde ve yer altındaki insan kalıntılarını aramada kullanılmaktadır.

Yer Altı Görüntüleme Cihazı (YGC)

Türkiye Cumhuriyeti’nin bölünmez bütünlüğüne kasteden bölücü terör örgütlerine karşı devam eden mücadele sürecinde; Jandarma Genel Komutanlığı birliklerinde oluşan ileri seviye bilgi ve tecrübe birikimine ilave olarak son yıllarda, gelişen teknoloji ürünü İnsansız Hava Araçları ve İnsanlı Keşif Uçaklarının etkin bir şekilde kullanılması terörle mücadeleye büyük katkı sağlamıştır. Terör örgütü; yurt içi ve yurt dışında yaşadığı hezimetleri telafi etmek, varlığını sürdürebilmek, özellikle havan, topçu atışlarından ve hava taarruzlarından etkilenmemek, İHA/İKU’lar tarafından tespit/imha edilmeyi engellemek, meskûn mahallerde inisiyatifi elinde bulundurmak amacıyla tünel/mağara ve sığınak sistemlerine özel önem vermektedir.

Son dönemlerde gerçekleşmiş operasyonlar ve çatışmaların önemli bir bölümü kırsal alanda mağara/ tünel ve sığınaklarda gerçekleşmiştir. Gelecekte de operasyonların büyük oranla meskûn mahallerde ve buralara bütünleşmiş tünellerde gerçekleşeceği öngörülmektedir. Bu maksatla bu yer altı tehditleriyle mücadele edebilmek için mağara/ tünel, sığınağı tespit ve haritalandırmak önem kazanmaktadır.

Terörle mücadelede; silah, teçhizat ve malzeme konusunda kazanılan yetenekler ve tecrübeler ile gelişen teknoloji ortamında, özellikle milli imkânlar ile üretilen cihazlar etkin kullanılmaktadır.

Bu kapsamda; tamamen milli imkânlarla üretilen Yer Altı Görüntüleme Cihazı (YGC), 2022 yılında Jandarma Genel Komutanlığının envanterine kazandırılmıştır. YGC’nın terörle mücadele harekâtında etkin kullanılması ile terör örgütünün varoluş kaynaklarından biri olan yaşam/barınma/ üslenme alanlarının deşifre edilerek kullanılamaz hale getirilebilecektir.

Yer Altı Görüntüleme Cihazı (YGC), yer altı boşluk, tüneller ile yer altında bulunan metalleri ve ısı kaynağını tespit edebilen bir cihazdır. Yaklaşık 3,5 kg ağırlığa sahip batarya/güç kaynağı ile en az 6 saat, bir tablet/laptop ile kullanıldığında en az 3 saat görüntüleme yapabilmektedir.

YGC, 50 m derinliğe kadar boşluk (mağara, sığınak, depo, oda, tünel vb.), anomali (topraktaki eşeleme, yoğunluk farklılıkları) ile metal ve metal olmayan objelerin yerini üç boyutlu panoramik olarak göstermektedir.

YGC ile bakılan bölgenin ısı farklılıkları ana ünite ve tablet/bilgisayar ekranında yer altında bulunan metal veya boşluk verilerini tespit ederek duruş açısına göre renklendirerek görselleştirmekte ve kayıt altına almaktadır.

Cihaz; manyetik ve termal sensöre sahiptir. Manyetik aramalarda; yeraltı boşluk ve metallerin, termal aramalarda ise; ısı kaynağını tespit edilebilmektedir. Yapılan aramalarda, mavi renk boşluk, kırmızı renk ise metal ve ısı yoğunluğu belirtmektedir (Şekil 1 ve 2).

Termal aramalarda en iyi sonucun, havanın en soğuk zamanında elde edildiği, bu kapsamda hedef yer ile bulunulan yer arasındaki sıcaklık farkının önemli olduğu görülmektedir.

Cihazın, iç arama ve dış arama olmak üzere 2 modu bulunmaktadır. Bina içi aramalarda iç arama, arazi aramalarında dış arama modu kullanılmaktadır. Arazide arama yaparken, kullanıcının konumundan yüksek bölgenin araması “iç arama”, alçak bölgenin araması “dış arama” modunda kullanılır. Denizde “Tuzlu Su”, akarsuda ve gölde ise “Tatlı Su” modunda arama yapılır. Kaya mağara içerisinde BETON, doğal mağaralarda HAVA, suni sığınak ve mağaralarda ise MİL modunda arama yapılır.

Gönderdiği kızılötesi ışınlarla yer altının üç boyutlu görüntüsünü ekrana yansıtan, operasyonlarda teröristlerin tünel ve sığınaktaki yerlerinin belirlenmesini sağlayarak birliklerimize güç katan “ Yer Altı Görüntüleme Cihazı”, 06 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli yaşanan ve 10 ilde büyük yıkımlara sebep olan depremlerde enkaz altında kalanların yer tespitinde önemli rol oynamıştır. Ayrıca cihazın ısı ve kemik tespit etme yeteneği sayesinde ekipler enkazdaki depremzedelerin yerini nokta atışı tespit ederek çok sayıda vatandaşımızın ve evcil hayvanların enkaz altından sağ kurtarılmalarını sağlamıştır.

Sonuç olarak, Yer altı Görüntüleme Cihazının imkân, kabiliyetleri ve yetenekleri başta terörle mücadele olmak üzere mağara, sığınak tespiti, arazide gömülü silah/uyuşturucu vb. madde tespiti, ev aramaları, cezaevi aramaları, gölet/ırmak vb suda, deprem ve afet bölgeleri gibi alanlarda kullanılabildiği ve başarılı sonuçlar elde ettiği icra edilen operasyon/faaliyetler neticesinde görülmüştür. YGC kullanan operatörler cihaz ile ilgili tecrübe birikimine sahip olması cihazın verdiği verileri sağlıklı yorumlanabilmesi açısından önem arz etmektedir. Bu maksatla cihaz operatörleri çıkılan bütün görev ve eğitimlere cihazını mutlaka götürmeli cihazdan azami şekilde istifade edebilmek için her fırsatta kullanmaktan çekinmemelidir. Kullanıcı personelin cihaz ile çıktığı görev ve sonuçların takip edilmesi, cihaz operatörlerinin yetişmesi ve ilerde icra edilecek operasyonlarda cihazın doğru sonuçlar vermesi açısından çok önemli olduğu bilinmelidir. Son olarak Jandarma Genel Komutanlığı envanterine kazandırılan söz konusu cihazın kullanımı ve kullanım sahalarında ileri seviyede elde edilecek bilgi ve tecrübe birikimi bu tarz cihazların gelişimine katkı sağlayacaktır.