TCG Muavenet faciasının 30. yılı

TCG Muavenet Muhribi, 1972 yılında Türkiye Cumhuriyeti tarafından Amerika Birleşik Devletleri'nden satın alındı. Daha önce 30 yıl ABD tarafından kullanılan TCG Muavenet, Kıbrıs Barış Harekatı dahil, Türk Silahlı Kuvvetlerine başarıyla hizmet etti.

1992 yılına gelindiğinde ise TCG Muavenet Sea Sparrow füzelerinin hedefi oldu.

30 yıl önce 2 Ekim 1992’de, TCG Muavenet, NATO tarafından Ege Denizi’nde icra edilen NATO Kararlılık Tatbikatı’92 sırasında Amerikan uçak gemisi USS Saratoga tarafından vuruldu. Geminin köprü üstü ve savaş harekat merkezi hasar aldı.

Gece yarısı gerçekleşen olay sırasında TCG Muavenet, 300 kadar personeliyle yeşil periyotta bulunuyordu.

Faciada 5 asker  (TCG Muavenet’in komutanı Yarbay Levent Kudret Güngör, Teğmen Alper Tunga Akan, Astsubay Çavuş Serkan Aktepe, İkmal Çavuşu Mustafa Kılıç ve Er Recep Atak) şehit olurken 22 kişi de yaralandı.

Olay Amerika tarafından kaza olarak sınıflandırıldı.

Faciayla ilgili geride pek çok soru kaldı:

- USS Saratoga’nın yeni senaryoda TCG Muavenet’ten 50 mil uzaklıkta olması gerekiyordu. Neden o kadar yaklaşmıştı?

- NATO tatbikatında gerçek silahlar kullanılmıyordu, güdümlü füze olan Sea Sparrow’lar neden ateşlenmişti?

- Sea Sparrow’lar güdümlü füzelerdi. Havadaki hedefleri vurmak için tasarlanmışlardı. Neden ilk defa denizdeki bir hedefte kullanıldılar? (Deniz hedefinde kullanıldıkları tek örnek Muavenet oldu)

- Sea Sparrow’ların ateşlenebilmesi için önce hedefin tanımlanması, ardından da dost-düşman ayrımının yapılması gerekiyordu. Dolayısıyla ateş ettikleri hedefin TCG Muavenet olduğunu mutlaka biliyor olmaları gerekiyordu.

- Uzmanlara göre, savaş harekat merkezinin ve köprü üstünün spesifik olarak vurulması, olayın kaza olmadığı ihtimalini güçlendiriyor.

- Füzenin ateşlenebilmesi için 6 aşama onaydan geçmesi, en son gemi komutanının “vurun” demesi gerekiyor. Zaten füzeyi ateşleyen Amerikalı astsubay da sonraki ifadelerinde, verilen emre önce inanamadığını, doğrulattıktan sonra düğmeye bastığını söyledi.

Döneme ait açık kaynaklarda yayınlanan, Donanma Komutanlığı Askeri Savcılığı tarafından 11 Kasım 1992 tarihinde hazırlanan bir rapora yer verilmektedir:

O L A Y:  25 Eylül 1992-8 Ekim 1992 tarihleri arasında Akdeniz ve Ege Denizinde icra edilmekte olan NATO Kararlılık Gösterisi 1992 Tatbikatı sırasında A.B.D.leri'ne ait USS Saratoga Uçak Gemisinden atılan 2 adet güdümlü merminin isabeti sonucu tatbikata iştirak eden TCG Muavenet K.liginda maddi hasar meydana gelmesi, bir kısım personelin şehit olması, bir kısmının yaralanması olayı

OLAY TARIHI: 1 EKIM 1992

HAZINE ZARARI : 155.866.667.235. -TL.

Soruşturma konusu olayın meydana geldiği tatbikat, her sene NATO Üyesi Ülkelerin katilimi ile Orta ve Doğu Akdeniz ile Ege Denizinin Uluslararası sularında ve Müttefik Ülkeler Karasularında icra edilmekte olan NATO Kararlılık Gösterisi 1992 tatbikatı olup, TCG Muavenet Komutanlığı da verilen emirler doğrultusunda bu tatbikata iştirak etmektedir.

Tatbikatın taktik senaryosu icabı Yeşil ve Kahverengi kuvvetlerin Safha-III için tertiplenmeleri maksadı ile Safha-II bitimi (011000 Z) ile safha-III başlangıcı (012200 Z) arasında 12 saatlik bir yeşil peryod ayrılmıştır.

Kahverengi kuvvetler 040300 Z Ekim 1992 tarihinde Saros Körfezinde Amfibi harekat icra etmek maksadıyla Ege Denizine girecekler,020300 Z032359 Z Ekim 1992 tarihleri arasında Doganbey'de Anfibi prova icra edeceklerdir. Bu senaryo paralelinde Kahverengi Uçak gemisi gurubu on kuvvet birliği olarak Saros Körfezi istikametine intikal edecekler, TCG Muavenet'in de dahil bulunduğu Yeşil Kuvvetler ise 012200 Z Ekim 1992 tarihinden itibaren Kahverengi Kuvvetlere taarruzlar geliştirip imha etmek suretiyle Ege'de Deniz kontrolünü sağlayacaklardır.

Tatbikattaki planlama gereği 012200 Z'de Yeşil ve Kahverengi Kuvvetler 38 30 N enlemi civarında bir arada ve birbirine yakın bulunmak durumunda kalmışlardır.

TCG Kılıçalipaşa, SPS Numancia ve TCG Muavenet'ten müteşekkil IV-Muhrip Flt.Kmnd.' nun görevi de 012200 Z Ekim 1992'ye kadar 38 30 N Kuzeyine yükselerek bu bölgedeki ve Amfibi Tatbikat sahasındaki Kahverengi kuvvetlere Hücumbot görev gurubu ile koordineli taarruzlar geliştirmek olup, bulunulan safhada taktik resim olarak gemiler TCG Kılıçalipaşa, SPS Numancia ve TCG Muavenet sırasıyla TCG Kılıçalipaşa'nın taktik kontrolü altinda,Nizam-1'de gemiler arası mesafe 3000 Yd. olacak sekilde,341 rotasına 18 Knts. süratle ilerlemektedir. IV. Muhrip Flt.Kmd.'nun diğer unsuru ITS Veneto müteakiben birliğe mülaki olacaktır.

TCG Kılıçalipaşa'nın DRT kayıtlarına nazaran 012207 Z Ekim 1992 itibariyle TCG Muavenet'in coğrafi mevkii 38 38 00 N-25 17 48 E, Kahverenginin icra edeceği on kuvvet harekâtı maksadıyla Saros Körfezine ilerleyen USS Saratoga'nın mevkii ise 38 40 36 N- 25 20 54 E olup, Pupasi istikametinde USS Thomas Gate ve USS Belknap bulunmakta, Tatbikatın bu safhasını izleyen Yunan gemisi HS Kriezis'in mevkii 38 35 00 N- 25 17 24 E olup, TCG Muavenet'in iskele kemeresi istikameti 5000 Yd. civarinda da BNS Westdiep bulunmaktadir. Bulunulan hazırlık durumu itibariyle Yesil ve Kahverengi birlikler 011000 Z Ekim 1992-012200 Z Ekim 1992 arasındaki 12 saatlik yeşil peryodda safha-III igin mevkiilenmek uzere intikaldedirler. IV.Muhrip Flt.Kmd.ru 012200 Z Ekim 1992'ye kadar 38 30 N enlemi kuzeyine yukselmis ve kendisine verilen gorevi yerine getirmek maksadayla mevkiilenmek uzere intikal halindedir.

Olay aninda TCG Muavenet ,genel hazirlik durumu 3,nateryal hazirlik durumu Burak'ta,l/3 vardiya savas nobbet yerinde olmak uzere seyir halinde olup bu durunda nobbet tutulan silahlarda belirli bir hazirlik seviyesi mevcuttur.

Tanik beyanlarina nazaran 012000 Z'dan itibaren iskele kic omuzluk hizasinda bulunan USS Saratoga'nin takribi 26 mil suratle geriden yetiserek TCG Muavenet'in dumensuyundan sancak tarafina gectigi ve olayin yarim saat oncesinden beri gece gorus durbunuyle izlendigi anlasilmaktadir.

TCG Muavenet yukarida belirtilen taktik durum icinde ve 012207 Z Ekim 1992'de 341 rotasina 18 Knts.suratle intikal halinde iken,nispi sancak 58 derecesinde ve 7200 Yd.mesafesindeki USS Saratoga Ucak gemisinden atilan 2 adet Sea-Sparrow G/M'si ile hasar almistir.

Gelis acisina gore ucus yolu uzerinde G/M'yi gozle gorebilecek pozisyondaki sahislar mevkii itibariyle gemi komutani,vardiya subayi (U/S Yrd.Sb.) ve isaret kopruustundeki gozculerdir.Komutan Dz.Kur.Yb.Kudret GUNGOR,Vardiya Subayi (U/S Yrd.Sb.)Dz.Tgm.Alpertunga AKAN ve gozculerden biri (Top Er Recep AKAN) sehit olduklarindan G/M'yi tespit edip edemediklerini bilmek mumkun olamamistir. Ancak bu husus, mermilerin geldigini goren diger taniklar;

Gozcu Dz.Eri Hakverdi AYDIN'in ifadesinde : ".......kopru ustunde gozcu olarak gorevli idim.Saat gece tahminen 23.00 siralarinda Sancak taraftan iki tane isik havalandigini gordum, isaret amaciyla atilan isik mermisi oldugunu zannettim ve isiklara bakmaya devam ederken bir anda bir patlama ile kendimi yerde buldum,.....gemide yangin cikmaya baslamisti.Köpru ustu yaniyordu.......",

Serdumen Dz.Onb.Tolga ISILDAR'in ifadesinde :"........Ucak gemisinin bulundugu yonde bir aydinlik belirdigini farkettim. Ben bu durumu rapor etmeme firsat bulamadan siddetli bir patlama oldu, patlama komutanimizin oldugu on kopru ustunda meydana gelmisti........",

Elektronik Astsb.Cvs. Taner KARAMAN'in fadesinde :"........Atolyeden sancak vasatta bulunan kaportayi acip disariya ciktigimda kizil, isaret mermisini andiran cok parlak bir isigin geldigini gormemle birlikte buyuk bir patlama ayni zamanda oldu.......", Top Er Salih GUMUS'un ifadesinde : "..........Bizim sancak basomuzlukta nesafesini bilemiyecegim yanliz buyukce bir gemi oldugunu tahmin ettigim cok isikli bir gemi bulunuyordu.Birden sancaktaki geminin bulundugu yerden iki tane cok parlak isik havalandi ,yukseldikten sonra bizim gemiye dogru geldi ........" seklinde dile getirilmistir.

Dosyada mevcut 19.10.1992 tarihli bilirkisi raporunda da taniklarin beyanlarina nazaran bir isik kumesinin havada gorulmesini muteakip cok kisa bir sure sonra infilakin meydana geldiginin anlasildigi,bundan da atis gemisi USS Saratoga'dan TCG Muavenet'in mesafesinin G/M hizina bagli olarak cok yakin olmasi nedeniyle 10 saniyeden daha az bir ucus muddeti igerisinde savunma maksadiyla herhangi bir silahi kullanma firsatinin mevcut olmadiginin degerlendirildigi belirtilmektedir.

Bilirkisilerin istiraki ile TCG Muavenet'te yapilan kesif neticesinde tanzim olunan bu raporda TCG Muavenet'e nispi sancak 50-70 derecelerden isabet ettigi degerlendirilen G/M'lerden bir tanesinin geminin kopruustu on kismina isabetle ve meyadana getirdigi blast etkisi ile ust guverteyi ve kopruustunun on kisminda bulunan echizeyi parcaladigi,digerinin ise muhtemelen blast etkisi veya silah ozelligi ile gemiye isabet etmeden havada infilak ederek parca tesiri ile geminin hava radar anteninde,isaret kopruustunde,kopruustu on kisminda,hecok cephaneligi ve akaryakit devresi ile 52 top taretinde,sancak bordasi uzerinde parca tesiri ile bircok delinmne ve hasara sebebiyet verdigi,

havada patlayan G/M'nin parcalanmasi sonucunda bir kisim parcalarin 52 top platformunu delerek once ikmal Sb.i ve II.Komutan kamaralarinda bilahare, ikmal Sb.i kamarasinin taban sacinin da delinmesiyle kidemsiz astsb.salonunda hasara,bir kisim parcalarinda hecok cephaneliginde yangina neden olarak hecok roket motorlari sevk barutunun yanmasina sebebiyet verdigi,

Muteakip asamada ise hecok cephaneliginden baslayan yangin ve yangina karsi surdurulen mucadele sirasinda cihazlarin aleve,isiya ve suya maruz kalmalari nedeniyle telsiz,sonar,IFF ve SHM kamaralarinin kullanilmaz hale geldigi,

Bunlarin haricinde seyir kamarasi dahil olmak uzere Komutan kamaralari,Subay salonu,kopruustu cikis iskelesi,52 top ve Chaff,hecok lancerleri,bas ve kic baca uzerinde de parca tesiri ile kismi hasarlar mevcut oldugunun goruldugu bildirilrmistir.

Bu degerlendirmeler isiginda Komutan Dz.Kur . Yb.Kudret GUNGOR , Vardiya subayi U/S Yrd. Sb.Dz. Tgm. Alpertunga AKAN ve JL telefoncu ikmal Cvs.Mustafa KILINC'in on kopruustunde ilk G/M'nin direkt temasi ve blast etkisi ile, olay sirasinda isaret kopruustundeki gozcu mevkiinde bulunan top er Recep AKAN 'in da yine birinci G/M'nin blast etkisi ve Ikinci G/M'nin parca tesiriyle,

Hadise aninda kidemsiz astsb. salonunda arkadaslari ile birlikte bulunan Tls.Astsb. Cvs.Serkan AKTEPE'nin, ikinci G/M'nin patlamasi sirasinda iki guverte asagiya nufuz eden parca etkisi ile sehit olduklari, Patlama aninda, yaralilardan;

DSH Sb.i Fahrettin BALKIR.Muhabere Sb.Uluc KILIC, Muh. Yrd.Sb.i Ahmet TIRNOVA ile Top Astsb. Tuncer PINAR ve Serdumen Er Tolga ISILDAR,Makina Telgrafci Er Kerim ASLAN ve Pasaparola Er 0mer HEKIM'in kopruustunde, B.C.Fazli KESGUN ve Seyir Astsb. Faruk SARIY1LDIRIM' in iskele kirlangicta,Gozcu Er Hakverdi AYDIN'in isaret koprUustunde, II. Komutan Necati EROL ile ik.Sb.i liter OZDIL'in kamaralarinda, Top Astsb. Taner PISKIN in kidemsiz astsb. salonunda bulunduklari ve II. G/M'nin parca tesiri ile muhtelif yerlerinden yaralandiklari anlasilmis olup ;

Dosyada mevcut bulunan muayene tutanaginda belirtigi uzere sehitlerin olumlerinin cok yogun sekilde tahribat meydana getiren bir merminin tesiri olarak atesli silah yaralanmasindan kaynaklanan agir doku kaybi ve harabiyeti ile buna bagli kan kaybi sonunda meydana geldigi tespit edilmistir.

Olayin akabinde TCG Muavenet'in guvertesinden toplanan G/M Parcalarina ait ve dosya Dz.l49'da mevcut fotograflardan gemiye isabet eden G/M'nin Sea-Sparrow oldugu kesin olup, dosya Dz.l34'de bulunan bilirkisi mutalaasinda da Sea-Sparrow 'un temelde hava hedeflerine karsi kullanilan bir G/M oldugu, atisinin ve hedefi bulmasinin, tespit edilen ve radarina bilgileri aktarilan hedefin CW radar aydinlatmasini muteakip G/M'nin hedeften yansiyan bu enerjiye yonelmesi seklinde meydana geldigi, hava hedefleri ne karsi otomatik mod 'da atis yapmanin mumkun olmasina karsin suustu hedeflerinde bu bilgilerin radara yuklenmesinin ve merminin ateslenmesinin manuel olarak yapilmasi gerektigi ,

acil sartlarda hedef uzerindeki elektronik aydinlatmanin kaldirilmasiyla gudum ozelliginin de ortadan kalkacagi ayrica alcak isik sartlarinda gorme imkanina sahip optik trak sistemi ile gudumlu mermiyi suustu hedefinin istenilen belirgin bir noktasina sevk etmenin mumkun olabilecegi belirtilmistir.

TCG Muavenet ve TCG Kilicalipasa jurnal kayitlarina nazaran G/M isabetini muteakip genel alarma basilarak; "Bu bir talim degildir,personel savas yerlerine .Sancak hecok cephaneliginde yangin , Selbasti valflarinin basina personel gitsin,Makina buro super hiterleri devreden cikar ,makinalar stop, telsizle Kilicalipasa'ya haber verin, Yekeden kumandaya hazir ol.doktor kopruustune, kopruustunde yarali var.burada yangin yok.yaralilari tasimak icin personel gelsin.kopruustune personel gelsin, tamirci parti hecok cephaneligine mudahale et, yangin sirayeti tehlikesine karsi 52 kavancadaki cephane ve 2 nolu U/S cephaneligini bosaltin " anonslarinin yapildigi,DSH Yrd.Sb.Mayin Sb, Silah Elk.Sb'i tarafindan kulenin, isaret kopuustunun kontrol edildigi.Top Er Recep AKAN 'in isaret kopruustundeki cesedinin tespit edildigi , ik.Cvs .Mustafa KILINC'in cesedinin yanmamasi icin kopruustune iskele basina kadar tasinmis oldugu, dumenevindeki kablo nozullarindan dumnan gelmesi uzerine bunlara minimaks sikilmis olup,Savasyerleri anonsunu muteakip tum personel ile tamirci partiler tesekkul ettirilerek etkili sekilde yangina mudahalede bulunuldugu, Veri tabancasiyla bir adet kirmizi fisek ateslendigi , sancak taraf dis alabandasinda alev ve yogun dumanin dumenevine de dolmaya basladigi ,bastaraf in elektriklerinin kesildigi, gemi jurnalinin emniyete alindigi . tamirci partiler yangina mudahale ederken diger personelin U/S platformunda cephane tasinmasina yardimci olduklari, diger bir kisim personelin verilen emir uyarinca kic ustunde toplandigi, bilahare derhal personel mevcudunun alindigi.

yangin esnasinda bastarafin elektriklerinin kesilmis olmasi nedeniyle yangina mudahale maksadiyla aydinlatmanin vartalara ilaveten cadir tipi tenvirat donanimindan istifade ile saglandigi,

yanginin en cok cephaneliginde buyumeye baslamasi ve 52 kavancadaki cephanenin infilaki ihtimali gozonunde bulundurularak IV.Muhrip Flt.Kmd.ru tarafindan "Gemiyi terk'e hazirol" emrinin verildigi,ancak tamirci partilerin hecok cephaneligindeki yangini 10 dakika gibi kisa bir surede kontrol altina almasiyla ve kavancadaki cephanelerin denize atilmasi ile birlikte bu emrin yine Komodor tarafindan iptal edildigi,

personelin morali uzerinde menfi bir etki dogmamasi icin komutanin sehit oldugunun bir muddet personelden saklandigi,

gemiyi terk rolesi usullerinde uygulandigi sekilde SHM terk edilmeden once geminin mevkii ve en yakin kara istikametinin telsize verildigi.emercensi telsiz kullanilarak tehlike frekansi Uzerinden Uluslararasi tehlike mesaji verildigi,alinan tedbirler kapsaminda yangin mahalline yakin yanici ve patlayici olarak mutalaa edilen benzin bidonlari ve hazirlik cephanelerinin (Hecok,5 pusluk,3 pusluk ve birkisim funye) tahliye edilerek denize atildigi,ayni zamanda selbasti basindaki personel tarafindan yakin cephaneliklere selbastirildigi,yangin esnasinda yakindaki servis sarnicina istirakli prop istasyonuna ve sarnic girisine fom basildigi,yangin suresinde olay mahalline komsu kompartimanlarin perdelerinin sogutuldugu,yangina mudahale ve bitisik kompartimanlarin sogutulmasi sirasinda sicaklik/alev ve suya maruz kalma nedeniyle kopruustu,SHM ile telsizin kullanilmaz hale geldigi.bu nedenle muhabere ve yardim isteklerinin el telsizleri kullanilarak TCG Kilicalipasa araciligi ilegergeklestirildigi. Yangina müdahale sırasında gemi doktoru nezaretinde yarali ve sehitlerin olay mahallinden tahliyesine başlandığı, yangın söndürüldükten ve koprustunde duman kesildikten sonra G/M parcalarinin toplandığı, G/M'nin giriş deliği tespit edildikten sonra USS Saratoga'dan gelen bomba uzmanlarinin gemiye alindigi, saat 03.15'de bomba uzmanlarinca gemiye isabet eden G/M'nin muhtemelen Sparrow oldugunun bildirildigi,gemide herseyin emniyette oldugunun ve durumun musait bulundugunun tespitini muteakip IV.Muhrip Flt.Kmd.ru tarafindan TCG Kilicalipasa'ya, TCG Muavenet'i en yakin limana yedeklemesi emrinin verildigi.bilahare Golcuk'e intikale gecildigi anlasilmis olup; Gerek dosya Dz.l24'deki bilirkisi raporunun S.maddesinde izah edildigi sekilde atis gemisi ile hedef arasindaki mesafenin cok kisa olmasi ve 10 saniyeden daha az bir ucus suresinde savunma maksadiyla herhangi bir silahin kullanilmasi firsatinin bulunmadigi,gerekse dosyada mevcut tanik beyanlan ve TCG Muavenet ile TCG Kilicalipasa nin jurnal kayitlarinda agikca goruldugu ve bilirkisi raporunun 7.maddesinde belirtildi uzere olaydaki can kaybi ve yaralanmalann sadece G/M'lerin infilaki sirasinda blast ve parca tesiri ile meydana gelmis oldugu.daha sonra geminin aldigi tedbirlere bagli olarak ilave can kaybi ve yaralanmanin vuku bulmadigi,G/M isabetinden kaynaklanan yangina karsi personelin mevcut imkanlariyla etkin bir mucadele gosterip yanginin buyumesinin ve buna bagli olarak daha fazla can ve mal kaybının meydana gelmesinin önlendiği görülmüştür.

Kaynaklar: Savunmasanayi.org, TRMilitary