Radar ve elektronik harp uygulamaları

Son yıllarda Elektronik Harp (EH) ve uygulamalarının askeri alanda öneminin ciddi olarak artmasıyla bu alanda büyük atılımlar yapılmıştır. Dünya genelinde yaşanan muharebe, çatışma ve krizlerde de EH kritik bir rol almıştır. Bu makalede radar, EH ve uygulamaları genel hatları ile sunulmuştur.

Elektromanyetik Spektrum

Elektromanyetik spektrum, frekans ve dalga boyuna göre oluşan elektromanyetik dalgaların devamlılığı olarak isimlendirilir. Elektromanyetik spektrum, dalga boylarına göre sıralanmış şekilde X-ışınından radyo dalgalarına kadar birçok ışıma türünü içermektedir. Bütün elektromanyetik dalgalar vakum içerisinde ışık hızıyla hareket eder.

Radyo Dalgaları, 30 Hz’ten 300 GHz’e kadar olan frekans bandında bulunan ve elektromanyetik spektrumda en küçük frekansa, yani en büyük dalga boyuna sahip bir elektromanyetik ışıma türüdür. Yüksek dalga boyuna sahip olmaları sayesinde içerisinde bulunan elektromanyetik enerjiyi kaybetmeden uzun mesafelere gönderebilmektedir. Bu yüzden radyo dalgaları, radar, mobil/uydu haberleşme, navigasyon, kablosuz haberleşme gibi alanlarda sıklıkla kullanılmaktadır.

Radar

Radar, gönderdiği radyo dalgalarının hedeflerden yansımasıyla bu hedefleri tespit eden ve ilgili hedeflerin mesafe, hız ve açısal bilgilerini çıkaran sistemdir. Genel olarak, radyo dalgalarının gönderilmesi ve alınması işlevini yapan bir sistem olan radar, hava trafik kontrolü, uçuş yönetimi, gemi trafiği, hava savunması, gözetleme gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Radarlar, askeri hava savunma sistemlerinde genel olarak dört farklı görevde, şu sırayla kullanılmaktadır:

Erken Uyarı Radarları: Gelebilecek hedefleri çok uzun menzillerde, erkenden tespit etmeyi amaçlayan radarlardır.

Hedef Tespit Radarları: Erkenden tespit edilen hedeflerin daha dar bir bölgede, detaylı konumlarının tespitinin yapıldığı radarlardır.

Hedef Takip Radarları: Konum tespiti yapılan hedeflerin detaylı bir şekilde (mesafe, hız, açısal bilgi vb. verilerin daha hassas bulunmasıyla) izlenmesinin yapıldığı radarlardır.

Güdüm Radarları: İzlenilen hedefe fırlatılan füzeleri kontrol etmek için kullanılan radarlardır.

Radarlar, hedefleri vurmak için füze veya hava savunma topu olarak adlandırılan silah sistemlerini ve hedefleri daha kolay takip edebilmek için optik görüntüleme ve takip sistemlerini birlikte kullanabilmektedir.

Füze / Güdümlü Mermi

Herhangi bir hedefi vurmak için ateşleyici bir sistem yardımıyla fırlatılan nesneye mermi denir. Güdümlü mermi veya aynı anlamda kullanılan füze ise, bir hedefi vurmak için fırlatılan ve uçuş esnasında rotası değiştirilebilen nesnelerdir.

Güdümlü Mermiler: Radar güdümlü, kızılötesi güdümlü ve lazer güdümlü olarak üçe ayrılmakta; bu mermiler üzerinde hedefe yönelmek amaçlı arayıcı başlık bulunmaktadır. Bu makalede sadece radar güdümlü mermiler anlatılacaktır.

Hareketli hedeflerde kullanılan güdümlü mermiler, uzaktan güdüm ve hedefle güdüm olmak üzere iki ana başlıkta incelenmektedir. Hedefle güdüm ve uzaktan güdüm de kendi içerisinde alt başlıklara ayrılmaktadır.

Hedefle Güdüm: Güdümlü mermi içerisinde bulunan donanımın hedefi algıladığı ve kendisini hedefe yönlendirdiği füze güdüm türüdür.

Uzaktan Güdüm: İçerisinde alıcı/verici gibi herhangi bir donanım bulunmayan mermi türü olup mermiyi başka platformlar vasıtasıyla hedefe yönlendiren füze güdüm türüdür. Uzaktan güdümün en sık kullanılan alt türlerinden birisi komuta kontrollü güdümdür.

Elektronik Harp (EH)

Elektronik Harp (EH), spektrumu kontrol etmek, bir düşmana saldırmak veya düşman saldırılarını engellemek için elektromanyetik spektrum kullanımını içeren eylemler bütünüdür. Düşmanın elektromanyetik spektrumu kullanmasına mani olmak veya kullanma yeteneğini azaltmak, dost kuvvetlerin elektromanyetik spektrumu etkin olarak kullanmasını sağlamak ve elektromanyetik spektrumdan daha fazla yararlanmak maksadıyla yürütülen askeri faaliyetler Elektronik Harp kapsamına girmektedir.

Elektronik Harp, insanlı ve insansız sistemler tarafından havadan, denizden, karadan veya uzaydan uygulanabilmekte; insanları, iletişimi, radarları veya diğer varlıkları hedef alabilmektedir.

Bu makalede genel olarak radarlar üzerine uygulanan EH uygulamalarından söz edilmiştir. Elektronik Harp; Elektronik Destek (ED), Elektronik Taarruz (ET) ve Elektronik Korunma (EK) olmak üzere üç ana başlık üzerinden incelenmektedir.

Elektronik Destek (ED)

Elektronik Destek (ED) elektromanyetik yayın yapan düşman cihazlarının sinyallerini tespit etmek, sınıflandırmak, kaydetmek, parametrelerini çıkarmak, yerlerini belirlemek ve gerekli durumlarda Elektronik Taarruz (ET) ve Elektronik Korunma (EK) sistemlerine ilgili parametreleri sağlamak amacıyla kullanılan teknolojiler ve yöntemler kümesidir. Amaç, tehditlerin en kısa sürede tanınmasını, önceliklendirilmesini ve hedeflenmesini sağlamaktır.

Elektronik Destek verileri, Sinyal İstihbaratı (SIGINT), Haberleşme İstihbaratı (COMINT), Elektronik İstihbaratı (ELINT) verilerini oluşturmak amacıyla kullanılmaktadır. Sinyal İstihbaratı (SIGINT), radar ve radyo sinyallerinden bilgi toplama ve analiz etme, Haberleşme İstihbaratı (COMINT), askeri radyo trafiği sinyallerini dinleme, analiz etme, kodlarını çözme ve Elektronik İstihbaratı (ELINT), radar, dost-düşman tanıma sistemleri (IFF) ve füze ateşleme sinyallerinden bilgi toplama ve analiz etme süreçlerini içermektedir.

RF ED sistemleri Radar İkaz Alıcısı ve ED Keşif/ Gözetleme Sistemleri olarak iki ana sınıfa ayrılmaktadır.

Radar İkaz Alıcıları: Basit yapılı, genelde düşük hassasiyetli ED sistemleridir. Kendini koruma amacıyla kullanılmaktadır. Bu nedenle gerçek zamanlı çalışırlar. Temel olarak tehdit sistem ana hüzmesini algılayıp tehdidin tipini, yönünü ve önceliğini takılı olduğu platformun mürettebatına bildirmeyi amaçlar.

RF Karıştırma Sistemleri ile kullanıldıklarında ilgili sisteme tespit ettiği radar parametrelerinin gönderilmesi görevini de üstlenebilirler. Bu sistemler uçak, helikopter, gemi, denizaltı ve yer kuvvetleri tarafından kullanılabilmektedir. Radar İkaz Alıcısının çıkardığı parametrelerden bazıları; frekans, frekans değişim tipi, darbe genişliği (DG), darbe tekrarlama aralığı (DTA), DTA tipi, anten tarama süresi ve anten tarama tipidir.

ED Keşif / Gözetleme Sistemleri: Yerel tehditlerin yayınlarını tespit etmek ve güncellemek amacıyla kullanılmaktadır. Bu sistemler neredeyse gerçek zamanlı gibi çalışırlar. Genelde yüksek hassasiyetli ED sistemleridir. Bu sistemlerin temel görevi, haberleşme cihazlarının ve düşman radarlarının yerlerini tespit etmek ve ilgili parametreleri çıkarmaktır. Radar İkaz Alıcılarına göre parametre kestirim özellikleri daha başarılıdır. Ayrıca Radar İkaz Alıcıları tarafından ölçülmeyen ya da ölçülmesine gerek olmayan parametreleri de istihbarat amacıyla belirleyebilirler. Bu parametrelere polarizasyon, darbe şekli ve darbe içi modülasyon örnek gösterilebilir.

Elektronik Taarruz (ET)

Elektronik Taarruz, elektromanyetik spektrumda çalışan düşmana ait sistemlerin çalışma performanslarının düşürülmesi, etkisizleştirilmesi, çalışmaz hale getirilmesi veya tahrip edilmesi amacıyla elektromanyetik enerjinin silah olarak kullanıldığı yöntemlerdir. Tahribe yönelik ET uygulamalarına (Hard Kill) yönlendirilmiş enerji silahları ve anti-radyasyon füzeleri örnek verilebilirken; tahrip etmeyen taarruz (Soft Kill) yöntemlerine ise elektronik karıştırma ve elektronik aldatma teknikleri örnek verilebilir.

Elektronik karıştırma tekniklerinde düşman sisteminin işini düzgün bir şekilde yapmasını önlemeye yönelik elektronik karşı tedbirler uygulanır. Elektronik aldatma tekniklerinde ise düşman sisteminin gerçekleştirdiği faaliyeti yanlış yönlendirmeye yönelik tedbirler uygulanmaktadır. Örneğin bir hedef takip radarı için takip işinin yapıldığı ekranları ET cihazı tarafından yayınlanan gürültü ile doldurulup hedefi gizlemeye çalışmak bir elektronik karıştırma tekniği iken; bu ekranda gerçek hedefe benzer sahte hedefler oluşturmaya yönelik yapılan teknikler elektronik aldatma olarak değerlendirilmektedir.

ET uygulamaları tiplerine göre aktif/pasif ve platform üstü / platform dışı olmak üzere de gruplanabilmektedir. ET uygulamaları açısından aktif sistemler bir enerji kullanarak sinyal yayınlarken pasif sistemler enerji tüketmez ve doğrudan bir sinyal yayını yapmazlar. Platform üstü (onboard) yapılar platform üzerinden ve platformu kullanarak ET uygular; buna karşın platform dışı (offboard) yapılar platformu doğrudan kullanmadan ET uygulamayı amaçlar.

Elektronik Korunma (EK)

Elektronik Korunma (EK) uygulamaları, RF EH uygulamaları arasında belki de en az bilinen ve dost unsurların uygulanan ET durumunda çalışmasına aksama olmadan devam etmesini amaçlayan yöntemlerdir. Diğer bir adı Elektronik Karşı Karşı Tedbir (EKKT) olan bu uygulamada genel amaç, düşman unsurların uyguladığı ET teknikleri karşısında hem kullanılan sisteme hem de operatöre farklı özellikler kazandırarak normal işleyişine devam etmesini sağlamaktır. ET tekniklerine karşı zafiyeti bilinen sistemlerde yapılacak olan yazılımsal ve donanımsal geliştirmeler, ET karşısında devreye sokulabilecek yeni yöntemler veya ET’ye maruz kalan operatörlerin farklı ET şartlarında eğitilmesi EK’ya örnek olarak verilebilir. Piyasada veya düşman unsur elinde bulunan ET sistemlerinin yetenekleri kapsamında incelenmesi ve bu yetenekleri bertaraf edecek yeni dost radar sistemlerinin tasarlanması da bir EK yöntemi olarak değerlendirilebilir.

Sonuç

Radarın icadından günümüze kadar geçen sürede radar ve elektronik harp konsepti giderek büyümüş, dost-düşman tespiti, düşman unsurların faaliyetlerinin bastırılması, ülkelerin taktiksel ve stratejik adımlarının belirlenmesine yardımcı olması konularında kritik bir role sahip olmuştur. Milli güvenlik açısından özellikle askeri faaliyetlerde payı her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle radar ve elektronik harp alanlarında yapılan yeniliklerin ve gelişmelerin takip edilmesi, uygulanması ve daha ileriye taşınması milli menfaatler için önem arz etmektedir.

Kaynak: TÜBİTAK BİLGEM Teknoloji Dergisi