Havacılığın önemli sorunlarından Yabancı Madde Hasarı (YAMAHA)

TUSAŞ tarafından 2 ayda bir yayınlanan "TUSAŞ MAG" dergisinin 113. sayısında, TUSAŞ’ta kalite mühendisi olarak görev yapan Samet Hançer’in yabancı madde hasarını konu edindiği “Yabancı Madde Hasarı: YAMAHA” başlıklı yazı alıyor.

"TUSAŞ MAG" dergisinin 113. sayısına, mobil uygulamamızın dergi bölümünden ücretsiz olarak ulaşabilirsiniz.

Dergide yer alan “Yabancı Madde Hasarı: YAMAHA” başlıklı yazıyı, takipçilerimize sunuyoruz:

Yabancı Madde Hasarı: YAMAHA

Yüksek emniyet seviyesi ile ön plana çıkan havacılık sektöründe yapılan her bir çalışma için birçok önlemin alınması gerekiyor. Bu alanda en çok karşılaşılan, Yabancı Madde Hasarı olarak tanımlanan, hava aracına ve çevresine ait olmayan her şeyi kapsayan YAMAHA, güvenli bir uçuş için dikkat edilmesi gereken hususların başında geliyor.

Yabancı Madde Hasarını (YAMAHA) tanımlamak için öncelikle yabancı maddenin ne olduğunu açıklamakta fayda vardır. Hava aracına ve çevresine ait olmayan her șey bir yabancı maddedir; bunlar farklı boyut, renk ve formlarda olabilirler. Yabancı maddeye kontrolsüz bağlayıcılar, uçuș hattı çevresinde bulunan atıklar, bagaj parçaları, lastik parçaları, kișisel aksesuarlar, bakım ekipmanları, taș, toprak, asfalt vs. gibi örnekler verilebilir. Hava aracı üzerinde bu maddelerden kaynaklı olușabilecek maddi ve can kayıplarına sebep olabilecek hasarlara ise yabancı madde hasarı yani YAMAHA denilmektedir. YAMAHA’nın İngilizce karșılığı șirketimizde de sıkça karșılaștığımız FOD (Foreign Object Damage) kelimesidir.

YAMAHA’nın Havacılık Sektöründeki Önemi

Yabancı maddeler hava araçlarının üretiminden itibaren bașlayan ve hava aracının bütün ömrü boyunca dikkat edilmesi gereken konuların bașında gelmektedir. YAMAHA havacılık sektöründe uzun yıllardır tehdit olușturmaktadır. Bu tehditler; uçak motorları tarafından YAMAHA’ların emilmesi ve motorun hasar görmesi, uçak lastiklerine YAMAHA batması sonucu derin kesiklerin olușması ve lastik patlaması, uçak hareket sahasındaki YAMAHA olușumu nedeni ile hava trafiğinin aksaması, uçuș ișlemlerinde çalıșan personellerin yaralanması gibi örneklerle açıklanabilir. YAMAHA’lar tehlikeli kazalara, planlanmamıș bakım-onarım faaliyetlerine neden olmaktadır.

YAMAHA kaynaklı en büyük uçak kazalarından biri Fransız Havayollarının Concorde uçağının 25 Temmuz 2000 tarihinde yapmıș olduğu kazadır. Kayıtlara ilk süpersonik jet kazası olarak geçen olayda 113 kiși hayatını kaybetmiștir. Yapılan araștırmalar sonucunda kazanın, Concorde uçağından önce kalkan bașka bir uçağın lastik parçalarının uçağın kalkıș sırasında sol motoruna girerek olușturduğu hasar sonucunda gerçekleștiği tespit edilmiștir.

Bir örnek daha vermek gerekirse; 3 Kasım 2015 tarihinde Avustralya'da bakım sonrası yapılan uçuș kontrolünde helikopterin ana rotor pali üzerinde hasarlar olduğu fark edilmiștir. Sonrasında yapılan araștırmalar neticesinde titreșim ölçüm cihazının bakımında unutulan ekipmanın uçuș sırasında olduğu yerden fırlayarak ana rotor paline zarar verdiği ortaya çıkmıștır.

Bahsedilen örneklerden de anlașılacağı gibi YAMAHA ölümcül sonuçlara sahip kazalara sebep olmaktadır. Bu tarz olayların yașanması hava araçlarının güvenilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir.

YAMAHA’nın havacılık firmalarında direkt ve dolaylı șekilde sınıflandırılmıș finansal etkileri de vardır. Direkt olanlar YAMAHA’nın neden olduğu hasarları gidermek için ayrılan bütçelerden olușmaktadır, uçuș gecikmeleri ve iptalleri ise dolaylı yoldan finansal etkiye sebep olmaktadır. Havacılık sektöründe bu ve buna benzer hasarların yıllık maliyetinin 4 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir.

YAMAHA Önlenebilir mi?

Yabancı Madde Hasarı’nı önlemek için üretim, bakım ve kullanım alanlarına göre farklı yöntemler bulunmaktadır. Çalıșılan bölgeler; farkındalık alanı, kontrol alanı ve kritik alan șeklinde sınıflandırılarak YAMAHA risklerine karșı farkındalık arttırılmaktadır. Hava aracı parçalarının üretiminde ve gerekli bakımların yapılması esnasında “clean as you go” adı verdiğimiz, çalıștıktan sonra temizle yöntemi ile YAMAHA önlenmeye çalıșılmaktadır. Hava aracı üzerinde çalıșılırken saat ya da yüzük gibi kișisel aksesuarları çıkarmak ve ayakkabı altında olabilecek çakıl parçaları gibi YAMAHA riski bulunan maddeleri önlemek için ayakkabı kılıfı giymek gibi uygulamalarla YAMAHA’nın önüne geçilmeye çalıșılmaktadır. Hava araçlarının hareket edeceği taksi yolları ve pistler temizlik aracı ile temizlenerek ve YAMAHA yürüyüșleri yapılarak, bu alanlar yabancı maddelerden arındırılmaktadır. YAMAHA’nın sebep olabileceği sonuçların farkında olarak, çalıșma alanlarımızın tehlikelere karșı önem seviyesini bilmeli, bu seviyenin gerektirdiği önlemleri almalı ve çalıșırken maksimum özeni göstererek hareket etmeliyiz. YAMAHA’nın önlenmesi hepimizin en önemli görevlerinden biridir.