Emniyetli ürün için etkin tasarım organizasyonu: DOA

TUSAŞ tarafından 2 ayda bir yayımlanan “TUSAŞ MAG” dergisinin 120. sayısında 'Tasarım Organizasyonu Onayı' (DOA) sertifikası ile ilgili bir yazıya yer veriliyor.

TUSAŞ MAG dergisinin 120. sayısına, mobil uygulamamızın dergi bölümünden ücretsiz olarak ulaşabilirsiniz.

Dergide yer alan “Emniyetli Ürün için Etkin Tasarım Organizasyonu: DOA” başlıklı yazıyı, takipçilerimize sunuyoruz:

EMNİYETLİ ÜRÜN İÇİN ETKİN TASARIM ORGANİZASYONU: DOA

Havacılık sektöründe dünya devleri arasında yerini almaya hazırlanan şirketimiz, 2023 yılında ülkemize vereceği 100. yıl hediyeleri olan HÜRJET, GÖKBEY, MİLLİ MUHARİP UÇAK ve AĞIR SINIF TAARRUZ HELİKOPTERİ platformları için çalışmalarını yoğun bir şekilde sürdürmektedir. Bu ürünlerin dünya çapında kabul görmesini sağlayacak sertifikasyonun ön koşulu olarak güçlü bir DOA altyapısı kurulmuştur. DOA sertifikasını ilk kez Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı EASA’dan 2012 yılında almayı başaran şirketimiz böylece, Türk Havacılığında da bir ilke imza atmayı başarmıştır. Tasarım Organizasyonumuzun emniyetli ürünler tasarlamasını sağlayan DOA hakkında neler biliyorsunuz?

Tasarım Organizasyon Onayı nedir?

Havacılık sektöründe yaşanan hızlı büyüme ile birlikte gelen teknolojik gelişim, artan emniyetli uçuş beklentileri ve sektörel rekabet sonucu, ulusal ve uluslararası havacılık otoriteleri tarafından düzenlenen sertifikasyonun önemi artmıştır. Havacılık düzenlemeleri, sertifikasyon kavramını “ürün sertifikasyonu” ve “organizasyonel sertifikasyon” şeklinde ele almaktadır. Yıllar içerisinde yayımlanan kaza kırım inceleme raporları kazalarda teknik ve uçuş operasyonundan kaynaklı temel nedenlerin yanı sıra birçok organizasyonel (yetkin olmayan insan kaynağı, eğitim eksikliği, yazılı süreçlere uyulmaması, ilgili konuda şirket süreçlerinin bulunmaması vb.) faktörlerin de rol oynadığını göstermiştir. Günlük hayatta hepimizin içinde yaşadığı, teknik olaylar gibi görünmeyen organizasyonel etkenlerin emniyet üzerindeki etkisi son derece büyüktür.

Ürün sertifikasyonuna (tip sertifikası, vb.) sahip ürünler ortaya koymayı hedefleyen havacılık şirketleri için Tasarım Organizasyon Onayı (DOA) sahibi olmak bir ön koşuldur.

DOA; havacılık otoritelerince havacılık ürünleri (hava aracı, motor, pervane) geliştiren veya bu ürünlere değişiklik veya tamir yapan organizasyonların ilgili emniyet düzenlemelerine uyumlu tasarım yapabilme ve bu uyumu otoriteye gösterebilme kabiliyetlerini tanımaları durumunda yayımlanan bir sertifika olarak tanımlanmaktadır.

Havacılık sektöründe ürün tasarlayan bir şirket için DOA denildiğinde ilk olarak akla sistematiklik, rol ve sorumluluklarını bilen ve buna uygun çalışan personel, tanımlı iş yapış şekilleri, alt yüklenicinin tasarım organizasyonuna entegrasyonu gibi kavramlar gelmektedir.

DOA, tasarımın ilk aşamasından ürünün servis ömrünü tamamlayacağı ana kadar olan tüm süreç için gereklidir. Diğer bir deyişle tasarım, sertifikasyon ve sürekli uçuşa elverişlilik fazlarının her birinde işletilen tüm faaliyetler için DOA çatısı altında ilgili düzenlemelere uyum gösterilmesi beklenmektedir. DOA sertifikasının geçerliliği bu uyumun sürekliliğine bağlıdır.

Uçuş izni, uçuş koşulları onayı, tamir tasarım onay belgesi, sürekli uçuşa elverişlilik talimatları (ICA), servis bülten, tüm belgelerin merkezinde DOA vardır.

DOA gereksinimleri

DOA sahibi tasarım organizasyonu;

• Etkin organizasyon yapısı - tanımlı rol ve sorumluluklar

• Dokümante edilmiş, uygulanabilir süreçler

• Yetkin ve yeterli insan kaynağı

• Uygun tasarım araçlarından oluşan bir “Tasarım Teminat Sistemi”ne sahip olmalı ve etkin bir şekilde sürekliliğini sağlamalıdır.

Sorumluklar

Tasarım Teminat Sistemi (Design Assurance System) tasarım, uçuşa elverişlilik ve bağımsız izleme olmak üzere üç ana fonksiyondan oluşmaktadır.

Tasarım fonksiyonu, uçuşa elverişlilik gereksinimlerine uyumlu bir tasarım yapmaktan ve bu gereksinimlere uyumu göstermekten sorumludur.

Uçuşa Elverişlilik fonksiyonu, uçuşa elverişlilik gereksinimlerine uyumun bağımsız doğrulamasından ve otoriteye gösteriminden sorumludur.

Bunun yanı sıra Tasarım Teminat Sistemi, bu fonksiyonların bağımsız ve etkin şekilde izlenmesine olanak verecek sistematiği de içermelidir. Bu sorumluluk Bağımsız Sistem İzleme fonksiyonu (Independent Sytem Monitoring Function) tarafından yerine getirilmektedir.

Bu amaçla, Tasarım ve Uçuşa Elverişlilik fonksiyonlarını aşağıda sıralanan konular özelinde izleyerek sistemin doğru şekilde çalıştığını teminat altına almak üzere eksik noktaları tespit etmekten sorumludur;

• Part 21/SHT 21 düzenlemesine uyum

• Tasarım Teminat Sistemi’nin yapısı, işlerliği ve etkinliği

• TUSAŞ Tasarım Organizasyonu prosedürlerinin ve uygulamalarının uygunluğu

• Bu fonksiyonların bünyelerinde görev alan çalışanların uygun yetkinlikte ve yeterli sayıda olmaları aynı zamanda sorumluluklarını yerine getirebilecek yetkiye sahip olmaları.

İzleme faaliyetleri, planlı ve plansız (ad-hoc) DOA denetimleri, incelemeler (DOA investigations), emniyet risk matrisleri, tasarım alt yüklenicileri DOA puanlama kartları (score-cards) aracılığı ile icra edilmektedir.

Tasarım Teminat Sistemi’nin en tepesinde Tasarımın Başı (Head of Design) rol oynamaktadır. Bahsi geçen üç fonksiyona ait esas yetki bu rolde toplanmıştır. Bağımsız İzleme Fonksiyonu tarafından tespit edilen bulgular, düzeltici işlemlerin alınmasını teminat altına almaktan sorumlu olan bu role raporlanmaktadır.

DOA’in öne çıkan en önemli unsurlarından birisi de tasarım organizasyonuna sağlamış olduğu imtiyazlardır (privileges). DOA Organizasyonu’na sağlanan imtiyazların başında, uçuş izni onayının verilmesi, uçuş koşullarının onaylanması, tasarım değişikliklerinin/tamir tasarımlarının minör, majör olarak sınıflandırılması ve onaylanması gelmektedir. Bu sayede otoritelerin DOA organizasyonlarına duydukları güven ile bir adım geride durmaları ve sadece emniyet kritik noktalara odaklanmaları sağlanmaktadır.

Tasarım Organizasyon Onayı ile ilgili olarak geçerli düzenlemeler, Avrupa Birliği çatısı altında Avrupa Sivil Havacılık Otoritesi’nin (European Aviation Safety AgencyEASA) yayımlamış olduğu Avrupa Komisyonu Regülasyonu (EC) No 748/2012 Annex Part 21’dir. Ülkemizde bu kurallar Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından, Hava Aracı ve İlgili Ürün, Parça ve Cihazın Uçuşa Elverişlilik ve Çevresel Sertifikasyonu Yönetmeliği (SHY-21) ve Talimatı (SHT-21) ile tanımlanmıştır.